Μεγάλες συζητήσεις, θετικές και αρνητικές, αναμένεται να προκαλέσει το νέο βιβλίο του Νίκου Μαραντζίδη «Στη Σκιά του Στάλιν. Μια παγκόσμια Ιστορία του ελληνικού κομμουνισμού(εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2023)», που από χθες Πέμπτη βρίσκεται σε όλα τα βιβλιοπωλεία.
Ο συγγραφέας μας δίνει μια πρώτη γεύση για το τι περιέχει το βιβλίο, με τη συνέντευξη που παραχωρεί στο iEidiseis, ενώ απαντά κα σε εκείνους πως τον κατηγορούν πως το βιβλίο του είναι αντικομμουνιστικό.
- Advertisement -
Τι πραγματεύεται το βιβλίο;
Το βιβλίο αποτελεί την πρώτη συστηματική προσπάθεια ενδελεχούς εξιστόρησης της πορείας του ελληνικού κομμουνισμού υπό το πρίσμα της παγκόσμιας ιστορίας. Επιχειρεί να εντοπίσει τα σημεία σύγκλισης του ΚΚΕ με τα κομμουνιστικά κόμματα των γειτονικών κρατών, την Κομιντέρν και τους μπολσεβίκους στη διάρκεια των ετών 1918-1956. Η περίοδος αυτή υπήρξε για τόσο για την παγκόσμια σκηνή όσο και για την Ελλάδα εξαιρετικά ταραχώδης και ιδιαίτερα τραγική. Αλλά και για τους Έλληνες κομμουνιστές, οι δεκαετίες αυτές συνιστούν τις πλέον δραματικές της ιστορίας τους.
Γιατί επιμένετε στην παγκόσμια διάσταση της ιστορίας του ΚΚΕ;
Ο κομμουνισμός υπήρξε μια εναλλακτική αφήγηση της παγκόσμιας Ιστορίας πέρα από την αυτοκρατορία και το έθνος-κράτος. Συνιστά επίσης μια εναλλακτική οπτική για την παγκόσμια διακυβέρνηση, με κέντρο αναφοράς την κοινωνική τάξη (δηλαδή την εργατική τάξη) και όχι το έθνος ή το στέμμα.
Καθώς ο κομμουνισμός υπήρξε ένα παγκόσμιο φαινόμενο, η μελέτη των κομμουνιστικών κομμάτων αποκομμένα από την διεθνή τους ένταξη μας δίνει μια ελλειμματική και εντέλει παραμορφωτική εικόνα του κόσμου τους. Κάθε κομμουνιστικό κόμμα, κατ’ επέκταση και το ελληνικό, υπήρξε μέρος ενός παγκόσμιου δικτύου επαναστατών, που βρίσκονταν σε στενούς δεσμούς μεταξύ τους μέσω διεθνικών δικτύων και αυστηρά δομημένων παγκόσμιων ή περιφερειακών οργανώσεων (Κομιντέρν, Βαλκανική Κομμουνιστική Ομοσπονδία, Κομινφόρμ). Δεν χωρά αμφιβολία, πως το επίκεντρο αυτού του κόσμου, η ΕΣΣΔ, η Μόσχα, δεν υπήρξε απλώς η πατρίδα του σοσιαλισμού αλλά ιδιαίτερα μετά την κυριαρχία του Στάλιν, το κέντρο λήψης των μεγάλων αποφάσεων ιστορικής σημασίας.
Επομένως, μια παγκόσμια εκδοχή της ιστορίας του ΚΚΕ μας προσφέρει την ευκαιρία να μελετήσουμε τον ελληνικό κομμουνισμό τόσο σε σχέση με τις δυνάμεις που βρίσκονταν στην κορυφή της παγκόσμιας κομμουνιστικής ιεραρχίας όσο και σε σχέση με τους τοπικούς και κοινωνικούς παράγοντες εντός της χώρα μας που άλλοτε συνέκλιναν και άλλοτε συγκρούονταν με τις προτεραιότητες και τις αποφάσεις των διεθνών ηγετών του κομμουνισμού. Κάπως έτσι κατανοούμε καλύτερα μερικές κρίσιμες αποφάσεις του ΚΚΕ που εξαρχής έμοιαζαν ακατανόητες (πχ η θέση για τη Μακεδονία).
Και γιατί «στη σκιά του Στάλιν»; Τόσο σημαντικό ρόλο έπαιξε ο Στάλιν και η ΕΣΣΔ στη ζωή τους;
Μα βεβαίως ναι, καθώς σταδιακά, ο κομμουνισμός ως όρος ταυτίστηκε με μια αυτοκρατορία, την ΕΣΣΔ, τις πολιτικές της και τα συμφέροντά της. Για χρόνια, τίποτε σχεδόν δεν μπορούσε να θεωρηθεί κομμουνιστικό αν δεν ήταν φιλοσοβιετικό. Κάπως έτσι η Σοβιετική Ένωση μετατράπηκε στον κεντρικό πρωταγωνιστή του κομμουνισμού, και οι ηγέτες της έγιναν οι σταρ της ιστορίας του. Αναμφίβολα, με αυτόν τον τρόπο ρωσοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό το περιεχόμενό του. Μέχρι, τουλάχιστον, την εμφάνιση του κινέζικου ανταγωνιστικού υποδείγματος και του ευρωκομουνισμού, αλλά και ύστερα, μέχρι και το 1991, η «ψυχή» αυτής της ουτοπίας ήταν ρωσική. Οι αντισοβιετικοί κομμουνισμοί (πρωτίστως οι τροτσκιστές στην αρχή, σταδιακά και οι άλλοι) αποτέλεσαν σέχτες ή αιρέσεις στο πλαίσιο μιας παγκόσμιας θρησκείας που το δικό της Βατικανό ήταν στη Μόσχα. Χωρίς αυτό το διεθνές κέντρο, ο κομμουνισμός, όπως φάνηκε μετά το 1991, δεν διέθετε την ίδια δύναμη, αν του έμεινε καθόλου.
Η σταλινική κυριαρχία στην ΕΣΣΔ αντικατοπτρίστηκε στον χαρακτήρα των κομμουνιστικών κομμάτων ολόκληρου του κόσμου και στις αποφάσεις τους. Η σταλινοποίηση των κομμάτων είχε συγκριμένες συνέπειες:
α) αυστηρά πειθαρχημένη και μονολιθική οργάνωση, β) ευθυγράμμιση των κομματικών πολιτικών με τις οδηγίες που εκδίδει το ΚΚΣΕ και γ) τηνκαθολική αναγνώριση του γεγονότος ότι ο Στάλιν κατέχει ανεπιφύλακτα τον ηγετικό ρόλο σε ολόκληρο το κίνημα.
Τι μαθαίνει κανείς από αυτό το βιβλίο;
Το βιβλίο αποσκοπεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε όχι μόνο τις ιστορικές εξελίξεις γύρω από τον ελληνικό κομμουνισμό αλλά και σημαντικές πτυχές του βαλκανικού, και του ευρωπαϊκού κομμουνισμού στη διάρκεια του 20ού αιώνα. Αποτελεί κάτι παραπάνω από μια ιστορία ενός εθνικού κομμουνιστικού κόμματος, συνιστά μια ιστορία του διεθνούς κομμουνισμού από τη σκοπιά της νοτιοανατολικής ευρωπαϊκής περιφέρειάς του.
Και τι απαντάτε στις κατηγορίες πως το βιβλίο σας είναι αντικομουνιστικό;
Το βιβλίο δεν είναι ούτε φιλοκομουνιστικό ούτε αντικομουνιστικό˙ είναι επιστημονικό και απευθύνεται όχι μόνο σε ειδικούς αλλά και στον αναγνώστη που αγαπάει την ιστορία του 20ου αιώνα. Είναι ένα βιβλίο ιστορίας βασισμένο σε μακροχρόνια μελέτη ενός τεράστιου όγκου αρχειακών πηγών πολλών χωρών, για τη συγκέντρωση των οποίων οφείλω πολλά σε πολλούς ανθρώπους. Βεβαίως, κατανοώ ότι η ενασχόληση με τον κομμουνισμό προϋποθέτει κάποιους «ανοιχτούς λογαριασμούς» μαζί του· δεν μπορείς να μελετήσεις τον κομμουνισμό με την ίδια συναισθηματική αποστασιοποίηση που οι βιολόγοι μελετούν τις πεταλούδες.
Σε ότι με αφορά, σίγουρα δεν θα μπορούσα να θεωρηθώ συμπαθών του ΚΚΕ, αλλά αυτό με εμποδίζει να γράψω ένα καλό βιβλίο ιστορίας για το ΚΚΕ; Δεν το νομίζω. Αλλοίμονο αν θεωρούσαμε ότι μόνο οι κομμουνιστές ιστορικοί ή οι συμπαθούντες θα μπορούσαν να γράψουν μια έγκυρη ιστορία του ελληνικού κομουνισμού. Θα ήταν σαν να αποδεχόμασταν έμμεσαπως την ιστορία του Σοσιαλισμού φερειπείν θα έπρεπε να την γράψουν μόνο σοσιαλιστές, την ιστορία της Χριστιανοδημοκρατίας μόνο Χριστιανοδημοκράτες και, φοβάμαι ακόμη και να το εκστομίσω, την ιστορία του Φασισμού μόνο φασίστες ιστορικοί.
Το βιβλίο λοιπόν θα κριθεί σε δύο επίπεδα: καταρχήν από την διεθνή κοινότητα των ειδικών των ιστορικών και των ειδικών του κομμουνισμού για τη συμβολή του στο πεδίο αυτό (το αρχικό βιβλίο με τίτλο UnderStalin’sShadow. AGlobalHistoryofGreekCommunism, κυκλοφορεί στις ΗΠΑ από τις έγκριτες σε θέματα βαλκανικής ιστορίας και σλαβικών σπουδών εκδόσεις CornellUniversityPress) και δεύτερον από τους αναγνώστες για το αν επιπλέον προσφέρει πραγματική αναγνωστική απόλαυση. Αυτό το δεύτερο είναι ιδιαίτερα σημαντικό νομίζω.
Συμφωνείτε με τη φράση του ποιητή Ναπολέοντα Λαπαθιώτη, που αναφέρετε και στο βιβλίο σας, πως «εμένα δεν μ’ ενδιαφέρουν οι κομμουνιστές. Εμένα εκείνο που μ’ ενδιαφέρει είναι ο κομμουνισμός»;
Το αντίθετο. Έχω απέραντο σεβασμό για αυτό το εκπληκτικό σύνολο ανθρώπων, που έχοντας ενθουσιασμό και αυταπάρνηση υπηρέτησαν την παγκόσμια επανάσταση, όπως πίστευαν. Έχω θαυμασμό για αυτούς και αυτές που για την υπόθεση της κοινωνικής δικαιοσύνης έβαλαν τα στήθη τους μπροστά σε κανόνια και εκτελεστικά αποσπάσματα. Το ότι ηττήθηκαν ιστορικά δεν σημαίνει πως δεν αξίζουν το σεβασμό. Το ότι υπηρέτησαν χίμαιρες δεν αλλοιώνει το δικό τους ήθος.
Δεν το έχω κρύψω πως εξακολουθεί να με συγκινεί η ιδέα ενός κόσμου χωρίς φτώχεια και ανισότητες, κι όπως εξομολογούμαι και στον πρόλογο του βιβλίου μου, ακόμη ριγώ σιγοτραγουδώντας τον ύμνο της Διεθνούς με τους γαλλικούς στίχους, όταν θυμάμαι τον παθιασμένο σοσιαλιστή πατέρα μου. Αν κάτι μου κληρονόμησαν, οι ατελείωτες πολιτικές συζητήσεις μαζί του, που τόσο μου λείπουν πλέον, είναι πως Σοσιαλισμός χωρίς Δημοκρατία, Κράτος Δικαίου και σεβασμό στα Ανθρώπινα Δικαιώματα, δεν μπορεί να υπάρχει. Όποιες κι αν είναι οι προθέσεις. Κι αν με υποχρέωναν να διαλέξω, η επιλογή είναι εύκολη: Πάντα με τη Δημοκρατία! Αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση, δεν νομίζετε;
ΠΟΛΙΤΙΚΗ Read More
