Ο Μόριτζ Μπάιντερ είναι ένας ταλαντούχος σεναριογράφος και σκηνοθέτης με υπόβαθρο στη δημοσιογραφία και το ντοκιμαντέρ. Παρακολουθώντας το «Πέντε Σεπτεμβρίου», αυτό το ιστορικό δράμα που επικεντρώνεται στην τραγική ομηρία των Ισραηλινών αθλητών κατά τη διάρκεια των Ολυμπιακών Αγώνων του Μονάχου το 1972, βλέπουμε την ευαισθησία και αμεσότητα της γραφής του, μετατρέποντας τις αφηγήσεις του σε προβληματισμό και συγκίνηση.
Η ταινία εξετάζει τη σημασία των γεγονότων αυτών όχι μόνο μέσα από τα μάτια των θυμάτων και των αρχών, αλλά και από την οπτική των δημοσιογράφων που κάλυψαν την κρίση σε πραγματικό χρόνο. Η αφήγηση εστιάζει στη δυναμική της ενημέρωσης, την ευθύνη των ΜΜΕ και την ηθική διάσταση της ζωντανής μετάδοσης μιας τραγωδίας.
Η ταινία απέσπασε εξαιρετικές κριτικές για την αφηγηματική της δύναμη και την ιστορική της ακρίβεια, οδηγώντας την στην υποψηφιότητα για το Όσκαρ Καλύτερου Σεναρίου. Αυτό από μόνο του είναι μια αναγνώριση που υπογραμμίζει τη σημασία του φιλμ και τη δεξιοτεχνία των δημιουργών του στη διαχείριση ενός τόσο ευαίσθητου θέματος.
- Advertisement -
Συνέντευξη στον Α.Ρ. Λιζάρδο
-Τι σημαίνει για εσάς, την ταινία και το μήνυμά της, η υποψηφιότητα για Όσκαρ;
-Ναι, αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση. Πρέπει να πω ότι, όταν μάθαμε για την υποψηφιότητα, όλη η ομάδα ήταν μαζί και, όταν ανακοίνωσαν το όνομά μας, ήταν σαν… νομίζω ότι ένας φίλαθλος ποδοσφαίρου ξέρει αυτό το συναίσθημα, όπως όταν μπαίνει ένα κρίσιμο πέναλτι. Πεταχτήκαμε όλοι από τη χαρά μας μέσα σε εκείνο το δωμάτιο. Μετά σκέφτηκα, «ΟΚ, ίσως πρέπει να κοιμηθώ ένα βράδυ για να το συνειδητοποιήσω», αλλά ακόμα περιμένω να το καταλάβω πλήρως. Προσωπικά, δεν έχω ακόμα καταλάβει τι σημαίνει αυτό και ίσως το συνειδητοποιήσω όταν θα κάθομαι εκεί. Το βλέπουμε ως μια υποψηφιότητα για όλη την ομάδα. Γιατί το να προτείνεται ένα σενάριο σημαίνει ότι προτείνεται η αφήγηση. Και η αφήγηση είναι προϊόν όλων όσων εμπλέκονται, τόσο μπροστά όσο και πίσω από την κάμερα. Επειδή αυτή είναι μια ταινία για την ομαδική δουλειά, που υπάρχει χάρη στην ομαδική δουλειά. Και αυτό είχε πολύ μεγάλη σημασία για όλους μας.
-Ήταν δύσκολο να απεικονίσετε ένα ιστορικό γεγονός, δημιουργώντας ταυτόχρονα χαρακτήρες που είναι τόσο δραματικά εμπλεκόμενοι όσο και πιστοί στο ιστορικό πλαίσιο;
-Ναι, νομίζω ότι η μαγική στιγμή για εμάς ήταν όταν βρήκαμε αυτήν την οπτική γωνία, γιατί στην αρχή κάναμε έρευνα σε ευρύ φάσμα, κοιτάζοντας αστυνομικά αρχεία και πολιτικούς που ήταν εμπλεκόμενοι. Ερευνήσαμε ολόκληρα τα γεγονότα και τότε ανακαλύψαμε τον κρίσιμο ρόλο που διαδραμάτισε η έντυπη δημοσιότητα εκείνη την ημέρα. Ο Τιμ και εγώ αρχίσαμε να ενδιαφερόμαστε όλο και περισσότερο, γιατί και οι δύο έχουμε σχέση με τα μέσα ενημέρωσης ως δημιουργοί ταινιών. Έχω, επίσης, υπόβαθρο στο ντοκιμαντέρ και πριν από αυτό δούλευα ως τηλεοπτικός δημοσιογράφος. Έτσι, συνδεθήκαμε πραγματικά με τα ερωτήματα και τα εμπόδια τους. Όταν βρήκαμε αυτήν την οπτική, ξαφνικά νιώσαμε άνετα να διηγηθούμε αυτήν την ιστορία, γιατί υπήρχε ένας υγιής, πολύ υγιής διάλογος για το ποιος μπορεί να διηγηθεί τι. Νιώσαμε πραγματικά άνετα να διηγηθούμε αυτήν την οπτική, επειδή το νιώθαμε επίσης πολύ επίκαιρο για εμάς, καθώς ζούμε σε μια νέα εποχή όπου η τεχνολογία και τα μέσα ενημέρωσης παίζουν πάλι κεντρικό ρόλο, όπως συνέβη με την ζωντανή τηλεόραση. Τα ερωτήματα που έπρεπε να θέσουν εκείνη την ημέρα δεν απασχολούν μόνο τους δημοσιογράφους σήμερα, αλλά και κάθε άτομο που κατέχει ένα smartphone και χρησιμοποιεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, γιατί τώρα είμαστε μέρος του κύκλου των ειδήσεων. Αυτή η σκέψη μας βοήθησε πραγματικά να βρούμε αυτήν την οπτική.
-Ο Χανς Κλάιν είπε ότι οι Ολυμπιακοί Αγώνες ήταν ένας τρόπος να κάνουν τους ανθρώπους να ξεχάσουν το παρελθόν της Γερμανίας. Όμως, ιστορικά γνωρίζουμε ότι αυτό το παρελθόν δεν έχει ξεχαστεί. Ο ρόλος της Γερμανίας, ειδικά κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, είχε πολλές συνδέσεις με όσα συνέβησαν μετά τον πόλεμο. Πιστεύετε ότι η Γερμανία έχει πραγματικά μάθει κάτι από το παρελθόν;
-Αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση, νομίζω. Αν σκεφτώ το 1972, ξέρω ότι υπήρχαν μεγάλες προσδοκίες για την παρουσίαση μιας νέας εικόνας. Και πραγματικά προσπάθησαν να το κάνουν σωστά, αλλά νομίζω ότι τότε ήταν κάπως αφελείς. Έκαναν όμως ειλικρινείς προσπάθειες. Για να σας δώσω ένα παράδειγμα: προσέλαβαν έναν σπουδαίο Γερμανό σχεδιαστή, τον Ότλ Άιχερ, για να δημιουργήσει την οπτική ταυτότητα των Ολυμπιακών Αγώνων. Ήταν παντρεμένος με την αδερφή των Σολ, των διάσημων αντιφασιστών αγωνιστών που εκτελέστηκαν κατά τη διάρκεια του ναζιστικού καθεστώτος.
Εκείνος είπε: «Δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το κόκκινο, δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το μαύρο, δεν μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τίποτα που να συνδέεται με τους Ολυμπιακούς του ’36 και με την εποχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου».
Προσπάθησαν να δώσουν ένα ξεκάθαρο μήνυμα ότι είναι φιλελεύθεροι, ότι καλωσορίζουν τον κόσμο, ότι αυτοί θα ήταν «οι ειρηνικοί Αγώνες». Αυτό όμως ήταν αφελές, γιατί, για παράδειγμα, το γεγονός ότι δεν είχαν ένοπλη αστυνομία στο Ολυμπιακό Χωριό ουσιαστικά άνοιξε την πόρτα σε ένα τέτοιο συμβάν. Νομίζω ότι δεν είναι δυνατόν να επανεφεύρεις τον εαυτό σου απλώς προβάλλοντας μια εικόνα χωρίς να σκέφτεσαι τις συνέπειες.
Και νομίζω ότι αυτό ισχύει για σχεδόν κάθε έθνος: είναι πάντα σημαντικό να συνεχίζεις να θέτεις ερωτήματα ξανά και ξανά. Δεν υπάρχει μια διαχωριστική γραμμή όπου μπορείς να πεις: «Εντάξει, τώρα είμαστε διαφορετικοί». Πρέπει να είσαι διαφορετικός κάθε μέρα.
Νομίζω λοιπόν ότι αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό μάθημα, ειδικά στη σημερινή εποχή, για κάθε χώρα στον κόσμο: να αναρωτιέται κάθε μέρα ποια είναι η θέση της και τι έχει μάθει από το παρελθόν της.
-Θα μπορούσατε να μοιραστείτε τις σκέψεις σας σχετικά με το εάν ήταν ηθικό το γεγονός ότι όλο το περιστατικό μεταδόθηκε ζωντανά; Και επίσης, κατά τη γνώμη σας, πιστεύετε ότι αυτό επιτρέπει πλέον στο κοινό να αντιλαμβάνεται τις ειδήσεις με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο;
-Αυτό είναι απόλυτα σωστό. Νομίζω ότι είναι ένα πολύ μεγάλο ερώτημα.
Πρέπει να πω ότι, όσον αφορά το εάν αυτό ήταν ηθικά σωστό, δεν μπορώ να απαντήσω σε αυτό το ερώτημα. Γιατί αν το απαντήσω, τότε όποιος δει την ταινία θα πει: «Εντάξει, το ζήτημα έχει απαντηθεί». Όμως πραγματικά θέλω αυτή η ερώτηση να παραμείνει ζωντανή στο μυαλό του θεατή. Διάβασα ένα άρθρο σε μια γερμανική εφημερίδα σχετικά με την ταινία, το οποίο έλεγε ότι συνήθως οι ταινίες για δημοσιογράφους είναι είτε ηρωικές ιστορίες είτε ταινίες που τους ασκούν σκληρή κριτική. Τους άρεσε όμως το γεγονός ότι αυτή η ταινία βρίσκεται κάπου στη μέση. Γιατί παρουσιάζει την πραγματικότητα: οι δημοσιογράφοι θέλουν να κάνουν τη δουλειά τους σωστά, δεν θέλουν να κάνουν λάθος, αλλά ταυτόχρονα βρίσκονται υπό τεράστια πίεση χρόνου. Πρέπει να αποφασίσουν γρήγορα, να μη μείνουν πίσω, να μη χάσουν την ευκαιρία να μεταδώσουν κάτι σημαντικό. Η απεικόνιση αυτής της δυναμικής οδηγεί στο ερώτημα που θέσατε: Πώς καταναλώνουμε εμείς οι ίδιοι τα μέσα ενημέρωσης; Ποιος είναι ο ρόλος μας σε αυτόν τον κύκλο της πληροφόρησης; Ειδικά σήμερα, που ο καθένας με ένα smartphone είναι μέρος της αλυσίδας της ενημέρωσης. Δεν είμαστε πλέον απλοί θεατές – συμμετέχουμε κι εμείς ενεργά στη διάδοση των ειδήσεων. Οπότε ελπίζω ότι όταν οι άνθρωποι φύγουν από τον κινηματογράφο, θα αναρωτηθούν: «Ποιος είναι ο ρόλος μου στο σύγχρονο σύστημα ενημέρωσης; Πώς καταναλώνω τις ειδήσεις και τα μέσα;»
-Η ταινία, τόσο ως προς την πλοκή της όσο και ως προς τον τρόπο που γυρίστηκε, μου θύμισε πολύ ταινίες όπως το Munich (Μόναχο), το Three Days of the Condor (Τρείς Μέρες του Κόνδορα), το Network (Το Δίκτυο), το The Conversation και, φυσικά, το The Guilty (Ένοχος), καθώς παρουσιάζει έναν χαρακτήρα που βυθίζεται στη σκοτεινή πλευρά, βλέποντας τον κόσμο μέσα από τα μάτια του και τις πράξεις του. Εμπνευστήκατε από κάποια από αυτές τις ταινίες ή από άλλες που θα θέλατε να μοιραστείτε;
-Είναι υπέροχο που αναφέρατε όλες αυτές τις ταινίες, γιατί τις είδαμε όλες! Πραγματικά, αποτελούσαν μέρος της έρευνάς μας. Αλλά πρέπει να πω ότι υπήρξε μια στιγμή που σκέφτηκα: «Τώρα το κατάλαβα!» Ο Τιμ (ο συν-σεναριογράφος) μού είπε, μετά την πρώτη μας συζήτηση με τον Τζέφρι Μέισον –ο οποίος μας περιέγραψε την οπτική του από εκείνο το δωμάτιο, τις 22 ώρες που έμεινε εγκλωβισμένος εκεί–: «Αυτό ακούγεται σαν ταινία με υποβρύχιο». Και τότε σκέφτηκα: «Ναι! Ο Τιμ έχει απόλυτο δίκιο. Αυτό είναι!». Ξαναείδαμε λοιπόν αρκετές ταινίες με υποβρύχια, γιατί στην ουσία η ταινία μας λειτουργεί σαν μία από αυτές. Έχουμε ανθρώπους σε έναν περιορισμένο χώρο, χωρίς άμεση επαφή με τον έξω κόσμο, με μόνη επικοινωνία μέσω ασυρμάτων και τηλεφώνων. Οι οθόνες που έχουν μπροστά τους είναι τα παράθυρα προς τον έξω κόσμο. Και με βάση αυτές τις πληροφορίες, προσπαθούν να πλοηγηθούν μέσα στην κρίση. Έτσι, τελικά, δομήσαμε το σενάριο σαν μια ταινία με υποβρύχιο.
-Το Das Boot (Υποβρύχιο);
-Ακριβώς, το «Υποβρύχιο».
-Ο Μπιλ Γκέοργκ (ελπίζω να το προφέρω σωστά στα γερμανικά) ήταν ψυχολόγος και είχε σχεδόν προβλέψει αυτό το σενάριο. Το είχε ονομάσει «Το 21ο Σενάριο». Είναι αρκετά ειρωνικό το γεγονός ότι, παρόλο που υπήρχαν τόσα σενάρια στο τραπέζι, οι Ολυμπιακοί Αγώνες δεν είχαν εξασφαλιστεί σωστά. Θα ήθελα τη γνώμη σας πάνω σε αυτό, αν δεν σας πειράζει.
-Κάνατε εξαιρετική έρευνα! Το εκτιμώ πραγματικά. Ναι, αυτό το σενάριο υπήρχε. Έχετε απόλυτο δίκιο. Θυμάμαι ότι διάβασα την απάντηση του τότε αρχηγού της αστυνομίας του Μονάχου, Μάνφρεντ Σράιμπερ. Υπήρχε ένας αποθηκευτικός χώρος για τον εξοπλισμό των Ολυμπιακών Αγώνων. Έπρεπε να τον κατασκευάσουν λίγο έξω από το Μόναχο, επειδή χρειαζόταν χώρος. Τον τοποθέτησαν δίπλα σε έναν δρόμο που λεγόταν Dachauer Strasse – δηλαδή ο δρόμος προς το Νταχάου. Η διεθνής δημοσιογραφία αντέδρασε έντονα: «Δεν μπορείτε να χτίσετε κάτι για τους Ολυμπιακούς δίπλα σε έναν δρόμο που φέρει το όνομα ενός στρατοπέδου συγκέντρωσης!». Οι διοργανωτές ανησύχησαν πολύ για το πώς θα παρουσιάζονταν οι Αγώνες παγκοσμίως. Ο Σράιμπερ αργότερα είπε: «Αν λαμβάνω τέτοιου είδους επικρίσεις μόνο και μόνο επειδή χτίσαμε μια αποθήκη σε έναν συγκεκριμένο δρόμο, φανταστείτε τι θα γινόταν αν υπήρχαν Γερμανοί αστυνομικοί με αυτόματα όπλα να περιπολούν τους χώρους των Αγώνων». Αυτό ήταν αποκαλυπτικό. Οι Αγώνες του 1972 έλαβαν χώρα μόλις 27 χρόνια μετά τον πόλεμο. Μιλάμε για μία γενιά διαφορά. Όλος ο κόσμος παρακολουθούσε τη Γερμανία για να δει πώς θα διαχειριζόταν τους Αγώνες. Δεν θέλω να δικαιολογήσω τις επιλογές τους. Απλώς προσπάθησα να κατανοήσω τη θέση τους.
Να νιώσω την πίεση που είχαν ως διοργανωτές. Ήταν αφέλεια. Απόλυτη αφέλεια. Έβαλαν την εικόνα τους πάνω από την ασφάλεια. Αλλά μπορώ να καταλάβω την πίεση που ένιωθαν και γιατί πήραν αυτές τις αποφάσεις.
-Ο χαρακτήρας της Μαριάν είναι ο μόνος που ανοιχτά αμφισβητεί τη δεοντολογία της κατάστασης, λέγοντας ότι «άνθρωποι πέθαναν στη Γερμανία, άρα η Γερμανία απέτυχε ξανά». Συμφωνείτε μαζί της ή πιστεύετε ότι η ζωντανή μετάδοση των γεγονότων σε πραγματικό χρόνο είναι μερικές φορές πιο σημαντική από το ίδιο το περιστατικό;
-Ναι, ναι, πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση. Πρέπει να ξέρετε ότι ο χαρακτήρας της Μαριάν είναι ένας σύνθετος χαρακτήρας. Βασίζεται σε πολλούς διαφορετικούς ανθρώπους.
Υπήρχαν όντως μεταφραστές σαν εκείνη. Το ABC προσπαθούσε να βρει οποιονδήποτε Γερμανό μπορούσε να βοηθήσει με τη μετάφραση, ακόμα και οδηγούς ταξί. Θέλαμε να υπάρχει ένας Γερμανός χαρακτήρας που να δίνει το ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιο της εποχής. Η Μαριάν έχει την ηλικία των γονιών μου. Γεννήθηκαν και μεγάλωσαν στο Μόναχο. Οπότε διοχέτευσα σε αυτήν τον τρόπο σκέψης τους. Αυτή η γενιά είχε μεγάλες ελπίδες. Πίστευαν ότι μπορούσαν να επανεφεύρουν τη Γερμανία. Ήθελαν να πουν: «Δεν είμαστε αυτοί. Είμαστε διαφορετικοί. Είμαστε ένα νέο έθνος». Όμως, η Γερμανία βρέθηκε ξανά μπλεγμένη σε μια παγκόσμια κρίση. Και η διαχείριση της κατάστασης ήταν τραγική. Το αποτέλεσμα ήταν καταστροφικό. Ο τρόπος που συνέβη ήταν καταστροφικός. Και για εκείνη τη γενιά, ήταν συντριπτικό. Θέλαμε να αποδώσουμε αυτό το συναίσθημα μέσα από τον χαρακτήρα της Μαριάν.
-Σκεφτόμουν τις προάλλες ότι ήταν πολύ ενδιαφέρον το πώς οι γλώσσες αναμειγνύονται στην ταινία – τα Γερμανικά και τα Αγγλικά. Και μετά μου ήρθε μια τρελή σκέψη: σε κάποιες χώρες, όπως η Ιαπωνία, η Ιταλία, η Ισπανία, η ταινία θα μεταγλωττιστεί. Αυτό σημαίνει ότι θα χαθεί ένα μέρος της δύναμής της, αφού και οι δύο πλευρές στην ταινία δεν καταλαβαίνουν 100% η μία τη γλώσσα της άλλης. Ποιες είναι οι σκέψεις σας γι’ αυτό;
-Ξέρετε τι ήταν πραγματικά δύσκολο; Την παρακολούθησα με τους γονείς μου. Ήταν πολύ ενθουσιασμένοι να δουν την ταινία που έγραφα εδώ και χρόνια. Αλλά έπρεπε να τη δουν μεταγλωττισμένη στα Γερμανικά. Και αυτό… δεν βγάζει απολύτως κανένα νόημα. Γιατί έχουμε σκηνές όπου η Μαριάν μεταφράζει από τα Γερμανικά στα Αγγλικά, αλλά στο ντουμπλάρισμα όλοι μιλούν Γερμανικά! Θυμάμαι ότι υπέφερα στη θέση μου. Έγραψα το σενάριο στα Αγγλικά, μαζί με τον Τιμ και τον Άλεξ. Οπότε όταν το άκουσα στα Γερμανικά, έμοιαζε με διαφορετική ιστορία. Αλλά μετά την προβολή, οι γονείς μου μού είπαν ότι είχαν τις ίδιες ερωτήσεις στο μυαλό τους. Σκέφτονταν τα ίδια θέματα. Και τότε σκέφτηκα: «ΟΚ, η αφήγηση λειτουργεί ακόμα.» Παρόλο που χάνεται αυτή η λεπτή διαφορά της γλώσσας, η ουσία παραμένει. Και τότε πήρα μια ανάσα ανακούφισης.
-Θα ήθελα να αναφερθώ λίγο στο Ολυμπιακό πνεύμα. Στην Ελλάδα, οι Ολυμπιακοί Αγώνες συνδέονται με τη φράση «Νους υγιής εν σώματι υγιεί». Πιστεύετε ότι οι Αγώνες εξακολουθούν να εκπροσωπούν αυτήν την ιδέα; Και αν μπορείτε, θα θέλαμε να απευθύνετε μερικά λόγια στο ελληνικό κοινό για την ταινία.
-Πιστεύω ότι εξακολουθώ να παρακολουθώ τους Ολυμπιακούς Αγώνες ακριβώς γιατί θέλω να πιστεύω στο Ολυμπιακό πνεύμα. Το γεγονός ότι έθνη από όλο τον κόσμο συγκεντρώνονται, ανεξάρτητα από την παγκόσμια πολιτική κατάσταση, είναι πάντα κάτι καλό. Κάναμε πολλή έρευνα και είδαμε πολλές συνεντεύξεις αθλητών, τόσο από το 1972 όσο και από σήμερα. Είναι άνθρωποι που εκπροσωπούν μια ειρηνική αντίληψη για την ανθρωπότητα. Και αυτό δεν θέλω να το χάσω. Ακόμα κι αν υπάρχει έντονη κριτική για τη ΔΟΕ και όσα συμβαίνουν γύρω από τη διοργάνωση, το γεγονός ότι αυτοί οι αθλητές ζουν δίπλα-δίπλα, δείχνουν τις ικανότητές τους, και επικοινωνούν μεταξύ τους με ειρηνικό τρόπο, είναι κάτι που δεν μπορεί να καταστραφεί. Και πρέπει να πω ότι ο κόσμος χρωστάει πολλά στην Ελλάδα για τη δημιουργία αυτού του θεσμού. Αυτό το πνεύμα δεν πρέπει να χαθεί.
Ο Moritz Binder αναδεικνύει μεθοδικά τη δημιουργική διαδικασία πίσω από την ταινία αλλά και τη βαθιά του κατανόηση των ιστορικών γεγονότων και των σύγχρονων ηθικών διλημμάτων που προκύπτουν από αυτά.
Η ανάγκη συνεχούς επανεξέτασης του παρελθόντος, η ευθύνη των μέσων ενημέρωσης και η διαχρονική αξία του Ολυμπιακού πνεύματος είναι βασικά ζητήματα που αναδεικνύονται στη συζήτηση.
Η υποψηφιότητά του για Όσκαρ δεν είναι απλώς μια προσωπική επιτυχία, αλλά και μια δικαίωση για την κινηματογραφική ομάδα που δούλεψε πάνω σε μια ταινία με τόσο μεγάλη ιστορική και κοινωνική βαρύτητα. Το «Πέντε Σεπτεμβρίου» δεν είναι μόνο μια ταινία για ένα τραγικό γεγονός· είναι μια αφορμή για να αναλογιστούμε τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε την ιστορία, την ενημέρωση και τη συλλογική μνήμη.
Ο ίδιος ο δημιουργός συνοψίζει ιδανικά το μήνυμα της ταινίας: «Δεν μπορούμε να ξαναγράψουμε την ιστορία, αλλά μπορούμε να την κατανοήσουμε καλύτερα – και αυτό είναι το πρώτο βήμα για να μην την επαναλάβουμε».
www.ertnews.gr
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ Archives – ertnews.gr Read More
